Przedmioty codziennego użytku.

Wynajdywanie polega na stworzeniu czegoś nowego, czegoś, co nie istniało przedtem. Może to być jakiś przedmiot, narzędzie czy urządzenie. Właśnie dzięki wynalazkom życie ludzkości uległo w ciągu dziejów tak ogromnym przemianom, możliwy stał się rozwój techniki i cywilizacji. W tej części dowiemy się o przedmiotach użytku codziennego.

Agrafka  

Przed pojawieniem się zamków błyskawicznych guzików i innych zapięć nasi przodkowie spinali ubrania dużymi szpilami. Było to jednak dość kłopotliwe. Ostre końce groziły skaleczeniem, poza tym szpile mogły się łatwo wysunąć. Ktoś, najprawdopodobniej na Krecie, około 4000 lat temu wpadł na genialny pomysł, żeby do zapinania odzieży użyć przedmiotu przypominającego dużą agrafkę. Zapinki z brązu były podwójnie zagięte i na jednym z końców posiadały zaczep, służący do zabezpieczania szpikulca. Późniejsze agrafki miały też sprężynę, dzięki której mocno się trzymały. Potem ludzie zapomnieli o starożytnej agrafce, aż do czasu, kiedy Walter Hunt w 1849 roku wymyślił jej nowoczesną wersję. Człowiek ten był pomysłodawcą wielu wynalazków, na które przeważnie uzyskiwał patenty. A że podanie o patent musiało zwykle zawierać rysunki, Hunt był ciągle zadłużony u plastyka, który mu je sporządzał. Zgodził się więc uiścić dług poprzez nadanie artyście praw do tego, co uda mu się zrobić z kawałka drutu. I tak Hunt zrobił agrafkę, która okazała się tak udanym wynalazkiem, że jego plastyk o nazwisku Richardson zapłacił za niego 400 dolarów. Hunt był zadowolony, choć w rzeczywistości sprzedał swój wynalazek za bezcen.

Alfabet 

Pierwszymi ludźmi, którzy zaczęli używać pisma, byli prawdopodobnie mieszkańcy starożytnej Mezopotamii, państwa leżącego niegdyś na terenie dzisiejszego Iraku. Pisali oni już w czwartym tysiącleciu przed Chrystusem. Nie używali jednak alfabetu. Posługiwali się pismem klinowym, które utrwalali na glinianych tabliczkach papirusowym rylcem. Każdemu słowu odpowiadał inny znak, ludzie musieli więc uczyć się tysięcy symboli. Alfabet był najprawdopodobniej wynalazkiem Fenicjan. Szczyt rozkwitu ich cywilizacji przypadł około 1600 roku p.n.e. Imperium fenickie, położone na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, opierało się na handlu morskim, pismo potrzebne więc było do zapisywania rachunków i sporządzania kontraktów. Fenicjanie wypracowali system, w którym każda głoska oznaczana była innym symbolem. Słowa zapisywano za pomocą liter, które odpowiadały poszczególnym głoskom. Było to ogromne osiągnięcie, ponieważ każdy, kto chciał nauczyć się pisać, musiał opanować zaledwie 20 znaków. System fenicki stał się bardzo popularny. Wywodzą się z niego późniejsze systemy, takie jak alfabet grecki czy łaciński (używany dzisiaj w świecie zachodnim).

Chustka do nosa 

Znana była już w starożytnym Egipcie, gdzie występowała w charakterze amuletu posiadającego moc odczyniania uroków. Noszono ją na szyi. U Maurów dawano chusteczkę na znak miłości i dozgonnej przyjaźni. Starożytni Grecy ośmielili się już użyć chusteczki do tego, co trzeba. Z czasem wycieranie nosa chustką stało się zwyczajem. W Polsce jeszcze w XVII w. Chustki do nosa były rzadko używane zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety. W XVIII w. Gdy rozpowszechnia się w całej Europie nałóg zażywania tabaki staje się czymś nieodzownym.

Grzebień 

Używany już 4000 lat temu, czyli w epoce kamiennej. Zrobiony był wtedy z rybich ości. Później człowiek robił grzebienie z rogu, kości zwierzęcych, drzewa. W starożytnej Grecji pojawiły się obok grzebieni do czesania grzebienie do podtrzymywania fryzur. W średniowieczu rozpowszechnił się zwyczaj wkładania grzebieni do trumny, a nieczesanie się uważane było za grzech. W XVI wieku ozdoby grzebieni z religijnych stają się bardziej świeckie. W XVI wieku pojawiły się grzebienie ołowiane, ponoć uśmierzające ból głowy. W następnym wieku zaczęto produkować grzebienie do czesania peruk. W XIX w. We Francji pojawiły się grzebienie kauczukowe, które nie zdobyły jednak takiej popularności jak rogowe. W XX wieku stary, rogowy grzebień wyparły tworzywa sztuczne.

Igła  

Została wynaleziona w zamierzchłych czasach przez człowieka ubierającego się w skóry z upolowanych zwierząt. Pierwszymi igłami były ości rybie i cienkie, długie kości zwierząt, posiadające naturalne otwory, jako nitka służyły mocne trawy czy łyko. Potem zaczęto wyrabiać igły z drewna, rogu, z brązu żelaza, złota. Pierwsze fabryki igieł powstały dopiero w XIX wieku we Francji.

Kalendarz  

Pomysł kalendarza narodził się niezależnie w różnych miejscach świata. Ludzie bowiem od dawna zauważali naturalne cykle przyrody, takie jak fazy Księżyca czy przemijanie pór roku, i zaczęli wykorzystywać te zjawiska do mierzenia czasu. Społeczeństwa dokonywały zwykle wyboru pomiędzy kalendarzem księżycowym, opartym na poszczególnych fazach Księżyca i kalendarzem słonecznym, bazującym na ruchach Słońca i porach roku. Te dwa podstawowe systemy nie są ze sobą zgodne, ponieważ miesiąc księżycowy liczy 29,5 dnia, a rok składa się z 354 dni, podczas gdy rok słoneczny trwa 365 dni. Cywilizacje posługujące się kalendarzem księżycowym starały się, by czas trwania jednego roku księżycowego był zgodny z cyklem pór roku. Aby tak było, musiały od czasu do czasu dodawać do swojego kalendarza kolejne miesiące albo dni. Starożytni Babilończycy opracowali np. kalendarz księżycowy, w którym rok podzielony był na 12 miesięcy księżycowych jednakowej długości. Aby ten kalendarz pokrywał się z długością cyklu pór roku, dodawali do niego niekiedy miesiąc. W IV wieku p.n.e. wiedzieli już, jak robić to systematycznie. Kalendarz księżycowy używany był przez kapłanów, kalendarz słoneczny natomiast przez rolników. Obecnie zdecydowana większość ludzi posługuje się kalendarzem gregoriańskim, który powstał w 1582 roku. Jego nazwa wywodzi się od papieża Grzegorza XIII. W kalendarzu tym jednostką jest miesiąc księżycowy, ale do niektórych miesięcy dodano parę dni, by uzyskać pełen rok słoneczny.

Komputer  

Do XVII wieku jedynymi przyrządami ułatwiającymi liczenie były różnego rodzaju liczydła. Znaczny postęp nastąpił po odkryciu logarytmów (pałeczki Nepera, suwak logarytmiczny). W tym okresie powstały też pierwsze maszyny liczące wykonujące mechanicznie operacje dodawania i odejmowania, a niektóre także mnożenia i dzielenia. Prawdziwych początków informatyki można się jednak doszukiwać dopiero w XIX wieku, kiedy to Ch.Babbage stworzył koncepcję automatycznej i uniwersalnej maszyny liczącej odpowiadającej w swej strukturze współczesnemu komputerowi: z pamięcią (magazynem) i jednostką liczącą (młynem), sterowaną programem zapisanym na kartach dziurkowanych. Około 1937 r. John V. Atanasoff z Uniwersytetu w stanie Iowa zbudował pierwszy elektroniczny komputer, jednak nie działał on w pełni zadowalająco. Pierwszy udany, automatyczny, elektroniczny komputer ogólnego zastosowania zbudowali na Uniwersytecie Pensylwania w 1946 roku Amerykanie: John Eckert i John Mauchly. Nazwany został ENIAC (skrót angielskiej nazwy elektronicznego numerycznego integratora i kalkulatora), a jego 18 000 lamp radiowych zużywało więcej energii, niż 200 kominków elektrycznych. Pierwszy polski komputer został zbudowany w 1958 roku w Zakładzie Aparatów Matematycznych Polskiej Akademii Nauk. Pierwszy komputer typu laptop pojawił się 29 marca 1983 roku.

Koło  

W dzisiejszych czasach koła znajdują zastosowanie niemal wszędzie - w samochodach, pociągach, samolotach i różnego rodzaju maszynach. Trudno sobie wyobrazić bez nich świat - świat, w którym ogromne ciężary trzeba byłoby ciągnąć po ziemi na saniach lub rolkach, a transport ludzi i towarów na duże odległości w ogóle by nie istniał. Koło wymyślono około 3500 roku p.n.e w Mezopotamii, krainie położonej między rzekami Tygrys i Eufrat, na obszarze obecnego Iraku. Zastosowano je po raz pierwszy w wozach, używanych do transportu ciężkich ładunków, oraz w rydwanach, które stały się ulubionymi pojazdami wojennymi starożytnych Egipcjan i Hetytów (ludu żyjącego niegdyś na terenie dzisiejszej Turcji). Na początku koła wytwarzane były w ten sposób, że łączono trzy kawałki drewna biegnącą w poprzek deską. Otrzymaną kwadratową tarczę cięto tak, by uzyskać okrąg. Tam gdzie drewno występowało rzadziej, koła robiono z kamienia. Najwcześniejsze drewniane i kamienne egzemplarze były wytrzymałe, ale ciężkie. Zęby je obrócić, należało użyć dużej siły, a ich łożyska zużywały się stosunkowo szybko. Poczyniono wiele prób, by wyprodukować lżejsze koła. W tym celu w tworzącej je tarczy wycinano np. otwory. Najskuteczniejszą metodą okazało się jednak zastosowanie szprych. Koło takie wynaleziono niezależnie w północnej Europie, w Chinach i w zachodniej Azji, a po roku 2000 p.n.e. było już ono szeroko rozpowszechnione. W owym czasie kół używano w wielu rejonach świata, chociaż niektóre późniejsze cywilizacje, takie jak np. żyjący w środkowej Ameryce Aztekowie, radziły sobie bez nich.

Lodówka  

W dzisiejszych czasach w każdym domu znajduje się lodówka, dzięki której przechowywane pożywienie długo zachowuje świeżość. Ludzie wiedzieli już od dawna, że chłodne otoczenie sprzyja konserwacji żywności. Ale do końca XIX wieku tylko zamożni mogli pozwolić sobie na korzystanie z dobrodziejstw specjalnie w tym celu budowanych lodowni. Większość ludzi mogła liczyć jedynie na chłodną spiżarnię. W 1834 roku pracujący w Anglii Amerykanin, Jacob Perkins, dokonał odkrycia, które doprowadziło do rozwoju chłodnictwa. Zauważył on, że niektóre płyny, parując, powodują schładzanie. Chcąc zademonstrować istotę tego zjawiska, Perkins poprosił grupę mechaników, by skonstruowali działający model urządzenia chłodniczego. Pewnego dnia maszyna ta wytworzyła nieco lodu. Mechanicy byli tak podekscytowani, że wzięli lód ze sobą, wskoczyli do taksówki i popędzili do mieszkania Perkinsa, aby mu go pokazać. Będący już wówczas w podeszłym wieku Perkins nie zdołał doprowadzić do urynkowienia swojego wynalazku. Tym, który to uczynił, był szkocki drukarz mieszkający w Australii, John Harrison. Odkrył on efekt schładzania prawdopodobnie niezależnie od Perkinsa. Używając eteru do czyszczenia metalowych płytek z czcionkami, odkrył pewnego dnia jego chłodzące właściwości. W 1862 roku w sprzedaży pojawiły się pierwsze lodówki Harrisona. Założył on również instalację chłodzącą w browarze Bendigo w stanie Wiktoria.

Łyżka  

Należy do tych przedmiotów codziennego użytku, które nie mają wynalazcy. Jest stara jak świat. Za pierwszą łyżkę, która jak należy przypuszczać, służyła człowiekowi jego własna dłoń, później pewnie jakiś korzeń, aż wreszcie, na wyższym stopniu cywilizacji - łyżka drewniana. W Polsce mieszczanie w XVII i XVIII w. używali łyżek drewnianych, a także i srebrnych, zależnie od stopnia zamożności. Chłopi posługiwali się drewnianymi własnej roboty. W XIX w. rozpowszechniły się po miastach łyżki blaszane, a także droższe, platerowane.

Mydło  

Wynaleźli je Fenicjanie. A że to byli znakomici żeglarze i kupcy, rozpowszechnili swój wynalazek bez trudu. W pierwszym stuleciu naszej ery ludy zamieszkujące południową część zachodniej i środkowej Europy nie tylko znają mydło, ale nawet umieją je produkować. Głównym surowcem do wyrobu mydła są rośliny wydzielające pianę. Wywary z tych roślin łączono z tłuszczem zwierzęcym. W Polsce mydlarnie, czyli wytwórnie mydła pokazują się już w XIV w. Jednak dopiero w XIX w. mydło stało się przedmiotem powszechnej potrzeby

Papier  

Za wynalazcę papieru uważa się Chińczyka Cai Luna — min. cesarza z dynastii Wschodniej Han. Około roku 105 uformował on papier z wodnej zawiesiny włókien roślinnych, zaczerpniętej na osadzone w ramce sito z tkaniny. Zanim wynaleziono papier do pisania używano papirusu i tapy (które formowano z całych pasemek łodyg roślinnych lub łyka drzewa) oraz pergaminu. W IV wieku tajemnica wyrobu papieru przeniknęła do Korei, w VI wieku do Japonii, a w VII do państw arabskich. Arabowie rozpowszechnili umiejętność wyrobu papieru na Bliskim Wschodzie i w Afryce (IX w.), a po roku 1000 również w Europie. Pierwsze papiernie w Europie powstały na Półwyspie Iberyjskim i we Włoszech, zwano je młynami papierniczymi, gdyż używano w nich jako napędu kół wodnych. Pierwszą (o udokumentowanej historii) polską papiernię założono 1491 w Prądniku Czerwonym koło Krakowa. Do 1650 na ziemiach polskich powstało około 80 papierni. Do dziś zachował się w Dusznikach jeden z najstarszych młynów papierniczych w Europie (obecnie Muzeum Papiernictwa), gdzie wytwarza się papier czerpany — luksusowy (nazywany tak od czynności ręcznego czerpania masy papierniczej), często ze znakami wodnymi, przeznaczony na cenne pisma, druki, dyplomy, karty wizytowe, papeterie. Przełomowe znaczenie dla rozwoju papiernictwa miało wynalezienie przez J. Gutenberga 1445 ruchomych czcionek oraz 1448 prasy drukarskiej (udoskonalenie techniki druku zwiększyło zapotrzebowanie na papier), a także wynalezienie 1799 przez Francuza N.L. Roberta maszyny papiernicze, co umożliwiło wytwarzanie papieru w postaci ciągłej wstęgi (wcześniej wytwarzano ręcznie w postaci arkuszy). Aż do lat 60. XIX w. podstawowym surowcem do produkcji papieru były szmaty bawełniane, lniane i konopne, z czasem surowca tego zaczęło brakować. W 1843 Niemiec F.G. Keller wynalazł technologię wyrobu ścieru drzewnego, a wkrótce opracowano chemiczne metody wytwarzania z drewna masy celulozowej do produkcji. W 1853 brytyjczycy Ch. Watt i H. Burgess wynaleźli metodę sodową, w 1857 metodę siarczynową wynalazł amerykanin B.H. Tilghmanm, a w 1879 roku metodę siarczanową wynalazł gdańszczanin K.H. Dahl - najszerzej stosowaną do dziś. Obecnie odpady włókien stanowią zaledwie ok. 1% surowców papierniczych.

Radio  

W 1887 roku fizyk Heinrich R. Hertz odkrył fale elektromagnetyczne, przewidziane teoretycznie w 1864 roku przez szkockiego fizyka Jamesa Clarka Maxwella. W 1890 roku urządzenie do wykrywania tych fal (koherer) skonstruował francuski fizyk Eduard Branly; następnie udoskonalił je Brytyjczyk Oliver J. Lodge. ÂŁączność radiową po raz pierwszy uzyskał Włoch Guglielmo Marconi w 1894 roku (na odległość 10 metrów!). W wyniku eksperymentów i udoskonaleń powiększył w 1894 roku zasięg swej aparatury do 10 kilometrów. Niezależne, interesujące wyniki uzyskiwał w tej dziedzinie fizyk rosyjski Aleksander S. Popow, który w 1895 roku demonstrował w Petersburgu tzw. wykrywacz burz wyposażony w antenę, a w 1896 roku za pomocą skonstruowanej przez siebie aparatury nadawczo-odbiorczej nawiązał łączność na odległość 250 metrów. W 1896 roku Marconi uzyskał na swój wynalazek patent brytyjski. W marcu 1899 roku nawiązał łączność radiową poprzez kanał La Manche, następnie na odległość 150 km na morzu, a w grudniu 1901 roku poprzez Atlantyk. Komunikat nadany w Wielkiej Brytanii i odebrany w Kanadzie składał się z trzech kropek, czyli litery S w alfabecie Morse'a. W 1902 roku zbudował detektor magnetyczny, wyparty w 1906 przez wprowadzone niezależnie przez kilku konstruktorów detektory krystaliczne. W 1903 Duńczyk Valdemar Poulsen zbudował nadajnik łukowy i za jego pomocą dokonał pierwszej radiowej transmisji głosu ludzkiego. Ważnym uzupełnieniem aparatury radiowej stały się lampy elektronowe - dioda wynaleziona w 1904 roku przez Anglika Johna A. Fleminga i trioda zbudowana w 1906 roku przez Amerykanina Lee de Foresta. Początkowo radio wykorzystywano jako "telegraf bez drutu". Do celów wojskowych zastosowano je po raz pierwszy na morzu podczas wojny rosyjsko-japońskiej (w latach 1904 - 1905). Opinię publiczną w Wielkiej Brytanii przekonał do radia jego udział w ujęciu groźnego przestępcy Crippena w 1911 roku - podobnie jak to miało miejsce w przypadku telegrafu na kolei. 24 grudnia 1906 roku wyemitowano pierwszy program radiowy na który składały się: piosenka, wiersz, solo na skrzypcach i krótkie przemówienie. Pierwsza publiczna rozgłośnia radiowa rozpoczęła pracę w Pittsburghu (USA) w 1920 roku, w tym samym czasie pojawiły się w sprzedaży pierwsze wytwarzane fabrycznie odbiorniki radiowe. Stały program zaczęto emitować w USA i Francji w 1921 roku. W Polsce stałe audycje radiowe (z Warszawy), rozpoczęto nadawać od marca 1926 roku. W roku 1990 zaczęło nadawać Radio Zet, pierwsze prywatne radio w Polsce. Pierwsze radio tranzystorowe skonstruowała amerykańska firma Regency w 1954 roku. Było to możliwe dzięki zastosowaniu tranzystora. Przenośne radioodbiorniki na baterie stały się popularne w krajach zachodnich już pod koniec lat 50-tych. W Polsce moda na nie zapanowała w połowie lat 60-tych.

Telefon  

Urządzenie umożliwiające komunikację. Już starożytni Rzymianie przesyłali sygnały świetlne, używając do tego celu umieszczonych na wzgórzach luster, a inne ludy komunikowały się za pomocą ognisk i dymu. Twórca praktycznego telefonu był Amerykanin Aleksander Graham Bell. Użył on "diafragmy", czyli membrany, która drgała pod wpływem ludzkiego głosu. Umieścił ją obok elektromagnesu. Wibracje diafragmy prowadziły więc do zmian w polu magnetycznym, a w konsekwencji do zmian natężenia prądu elektrycznego. Na drugim końcu drutu prąd zamieniany był ponownie w drgania przez podobne urządzenie. W 1876 roku Bell przesłał do swojego asystenta, znajdującego się w tym samym budynku, pierwszą wiadomość telefoniczną o następującej treści: "Panie Watson, proszę tutaj przyjść. Potrzebuję pana". W następnych latach sieć kabli telefonicznych pokrywała już całą Amerykę Północną. Pierwsze telefony nie miały tarcz. Wszystkie rozmowy odbywały się za pośrednictwem operatora, który łączył mówiącego z żądanym numerem. Tarcze pojawiły się na początku XX wieku, umożliwiając automatyczne połączenie między niektórymi numerami. Do ulepszenia telefonu Bella oprzyczyniło się zastosowanie mikrofonu, wynalezionego w 1877 roku przez T. A. Edisona. Nad ulepszniem telefonu pracowało wielu pomniejeszych wynalazców. Wśród Polaków warto wymienuić m. in. H. Machalskiego (telefon z mikrofonem proszkowym) oraz J. Ochorowicza, krórego aparaty telefoniczne produkowano we Francji na szeroką skalę, zaś w Warszawie montowała je miejscowa firma "Abakanowicz i Ska" z dostarczanych z Paryża części. W Polsce już w 1878 roku po raz pierwszy skorzystano z telefonu w Warszawie - linia łączyła cukiernię z zakładem optycznym. Wiadomo, że telefon w tamtych czasach był rzeczą ekskluzywną, a przyjemność jego posiadania była droga. Założyli go m. in. Eliza Orzeszkowa - w 1909 r. i Henryk Sienkiewicz - w 1914 r.